Dijital Para ile Elektronik Para Arasındaki Ayrım

Doğa Karaçallık
TURKCELL MOBİL
FİNANSAL SERVİSLER UZMANI

Aynı oldukları zannedilen fakat aralarında yapısal farklılıklar bulunan elektronik para ve dijital paraları yakından inceleyelim.

Gelişen teknolojinin finansta yarattığı etkiyle ödeme sistemlerinin dönüşüm sürecinde olduğunu görmekteyiz. Yaşanan yeniliklerin tüm dünyadaki iş süreçlerini ciddi ölçüde değiştirdiği ve verimlilik artışı ekseninde yaşanan gelişmelerin hayatımızı kolaylaştırdığı bir gerçek.

Paranın kavramını açıklamak için bir ödeme sisteminde yer alması ve kullanıcılar tarafından benimsenmesi yeterlidir. Ancak paranın yerine yeni bir ödeme aracının kabul görmesi için; değişim aracı olarak yer alması, değer kazandırma niteliğinde olması ve değer saklama fonksiyonunu yerine getirmesi gerekir.

Paranın değişim aracı fonksiyonu; mal ve hizmet alımının karşılığında paranın takas edilmesi ve harcanabilir fonksiyonunu gerçekleştirmesi için ilk ve asli misyonudur. Değer kazandırma niteliğinde olması ise; mal ve hizmetin fiyatlandırılmasını sağlayarak, değerinin belirlenmesidir. Mal veya hizmetin parayla değişimi sonucu paranın elde tutulup hemen harcanmaması paranın birikim aracı olmasını sağlamıştır. Bir ödeme aracının birikim aracı olarak kullanılabilmesi yani değer saklama fonksiyonunu yerine getirmesi için değerini kaybetmemesi ve satın alma gücünü sürekli sağlaması gerekir.

Parada Nirvana etkisi

Paranın fonksiyonlarına sahip olan ödeme sistemleri, teknolojik gelişime ayak uydurarak yeni para türlerini ve ödeme araçlarını finansal piyasaya kazandırmıştır. Parada yaşanan bu değişim rüzgarı, paranın fonksiyonlarını da içerecek şekilde elektronik ortamda bir karta yüklenmesine veya geliştirilmiş yazılım programlarıyla internet platformunda yer almasına sahne olmuştur.

Para kavramında yaşanan bu Nirvana etkisi, elektronik ortamda paranın kullanılmasını ve elektronik para olarak hayatımıza girmesini sağlamıştır. Dijital döngü içinde nakdin kaybolduğu ve yerini elektronik tabanlı ödeme sistemlerinin konumlanmasıyla hem paranın misyonu hem de kullanıcının köhne alışkanlıkları değişime uğramıştır.

Finansal revizyon, öncelikle paranın internet ve mobil ortama taşınmasını, ödeme sistemlerinde plastik kartların kullanımını ve mobil ödeme olgularının gelişmesiyle başladı. Bir süre sonra bu olguların siber ödeme ve alternatiflerine dönüştüğünü gördük.

Bu durum başta bitcoin olmak üzere çeşitli dijital paraların piyasada her geçen gün yaygınlaşmasına, altyapısı olan blockchain sisteminin gelişmesine ve sanal merkez bankalarının oluşması gibi birçok teknoloji trendini beraberinde getirdi.

Elektronik para nedir?

Elektronik Para; belirli bir fon karşılığında fiziksel olmayan sanal bakiyelerce piyasaya ihraç edilen, ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan, herkes tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen, devletlerin finansal denetim ve düzenleyici kurumlarının yükümlülüklerine bağlı parasal değerdir.

Bir diğer deyişle elektronik para; telefon, tablet, temassız kart, sabit disk veya sunucu üzerinde kişiler adına saklanıp, transfer edilebilen ancak yatırım amacıyla kullanılamayan sanal para birimidir.

Elektronik paranın avantajları neler?

Elektronik para kullanımının hayatımıza getirdiği kolaylık ve yenilikleri şöyle sıralayabiliriz:

Geleneksel yöntemle basılan fiziksel para; nakliye, depolama ve güvenlik için yapılan harcamalar gibi birçok açıdan devletlere artı maliyet ve gider yaratmaktadır. Elektronik parada ise bu tip masraflar ortadan kalkmaktadır.
Elektronik para sayesinde cüzdan taşımadan, madeni para tutma güçlüğü yaşamadan ve zaman kaybına uğramadan ödeme işlemeleri rahatça yapılabilmektedir.
Elektronik ortamda yer alan hesaplarda bakiyelerin yönetilmesi, bu hesaplarda bulunan tutarların aktarılması; elektronik ortamda ödemelerin gerçekleştirilmesinin sağlanması ve fatura ödemelerine aracılık edilmesi hizmetlerinin tümünü kapsamaktadır.
Elektronik para ile yapılan işlemlerin; devlet kurumları tarafından kayıt altına alınabiliyor olması istatistiki etkinliği de arttırmaktadır. Bu özelliği ile gerekli düzenlemelerin yapılması sağlanarak kamuya da yararlı olabilmektedir. Vergi ve gümrük girdilerin çeşitli etkenler nedeniyle geç veya eksik tahsili elektronik para kullanımı sayesinde ortadan kalkmıştır.
Elektronik para kullanımı; gün boyunca yapılan işlemler sırasında gecikmiş veya hatalı ödemeler nedeniyle doğabilecek finansal risklerin azalmasına neden olmaktadır.
Elektronik para uygulamaları; çeşitli ödeme olanakları sağlaması sayesinde ödemelerin yüz yüze ve yerinde yapılması zorunluluğunu ortadan kaldırır.
Elektronik para kullanım ömrü ve hijyeni açısından fiziksel para, çek, senet ve kredi kartı gibi zamanla yıpranan ve kirlenen ödeme araçlarına alternatiftir.
Elektronik para uygulamaları devlet kurumları tarafınca denetlenip, para kavramı olarak kabul gördüğünden kullanılan çeşitli akıllı kartlar içinde kişisel bilgiler saklanıp e-kimlik olarak da kullanılmaktadır.
Elektronik para; ödemelerde zaman kaybını engelleyerek işlem başına düşük maliyetle hızlı ve güvenilir ağ iletişimine sahip olduğundan bankalar açısından daha az şube bağımlılığı sağlar.

Dijital para nedir?

Elektronik para dünyasına damga vuran ve çığır açan yeniliği olarak gösterilen dijital para terimi; dünyanın her yerine anlık ödeme yapabilmesini sağlayan deneysel ve merkezi otoriteden bağımsız, belirli matematiksel algoritmalara dayanan şifreleme metodu ile korunan ve uçtan uca (P2P) alışveriş deneyimi sağlayan para birimini ifade etmektedir.

Sahip olduğu blockchain altyapı sayesinde hızlı ve güvenilir para transfer sistemi olan dijital para, ayrıca günümüzde yatırım aracı olarak da rağbet görüyor. Bunun en büyük nedeni, çoğu dijital paranın belli bir şekilde üretiminin sınırlandırılmış olmasıdır.

Günümüzün en popüler dijital para birimi olan bitcoin’i ele alalım. Her ne kadar deflasyonist tabanlı gösterilip 21 milyon adet ile üretimi sınırlı olsa da, dijital bir veri olması sayesinde ölçeklenebilir özelliği ile her bir bitcoin’in 100 milyon adede bölünmesi söz konusudur.

Yani en küçük bitcoin birimi ne olursa olsun küresel kullanımı karşılayacak kadar bitcoin mutlaka var olacaktır. Bu süreçte dolaşıma girmeyen bitcoin miktarı azaldıkça, diğer para birimleri karşısındaki değeri artacaktır.

Dijital paranın avantajları neler?

Dijital para kullanımı; merkez bankası, ticari bankalar ve diğer mali kuruluşlardan bağımsız olduğundan finansal özgürlüğün temelinde yer almakta ve birçok avantajı kendi bünyesinde barındırmaktadır.
Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Dijital para merkezi otoriteden bağımsız olarak çalıştığından; banka hesapları ve kartları kullanmaya gerek kalmadan işinizin korunmasına ve geliştirilmesine olanak sağlamaktadır. Böylelikle hesabınızda bulunan dijital paralar kimse tarafından denetlenememekte, dondurulamamakta ve herhangi bir merkez bankası veya resmi kuruluşla ilişkisi olmadığı için hiçbir ülkenin ekonomisinden de etkilenmemektedir.
Dijital parada transferler internet ortamında ağlar arasında, merkezi bir otorite olmaksızın bir adresten diğerine direkt olarak gerçekleşir. Bu nedenle geleneksel yollarla gerçekleşen transferlerde alınan ücret veya komisyon masrafları yoktur.
Dijital Para; blockchain’de dağıtık bir veri ağı üzerinde her ülke için aynı koşullarda para transferi imkanını sunmaktadır. Bu durum önemli verilerin hiç olmadığı kadar güvenli ve kalıcı olarak saklanmasını, daha hızlı transfer edilmesini ve kolay bir biçimde erişilebilir olmasını olanaklı kılmaktadır.
Uluslararası para transfer yöntemi olarak tanımlanan SWIFT işlemlerin masrafları 12 ila 130 dolar arasında değişmekte ve iki iş günü sürebilmekteyken, dijital para ile arada herhangi bir banka veya kurum olmadan internet üzerinden doğrudan kişiden kişiye maksimum 30 cent maliyet ile bir saat içinde para transferi gerçekleştirilebilmektedir.
Dijital parada, kredi kartı veya havale gibi ödeme sistemleri ile yapılamayan çok düşük miktarlardaki ödemeler dahi yapılabilir. Çünkü geleneksel ödeme sistemlerinde her zaman bir alt sınır bulunmaktadır.
E-ticaret yapan ve dolayısıyla kredi kartıyla ödeme alan şirketler için bankaların uyguladığı yetkilendirme, komisyon, güvenlik, işlem ve hesap ücretleri gibi birçok masraf bulunmaktadır. Şirketlerin ödeme işlemlerini dijital para üzerinden alması ile birlikte bu tip masraflar ortadan kalkmaktadır.
Dijital para birimlerini internet ve mobil ortamlarında saklamak ve taşımak çok kolaydır.
Geleneksel ödeme sistemlerinden biri olan EFT ile mesai saatleri dışında para transferi yapılamaz. Dijital parada ise zaman sınırlaması yoktur. Bitcoin transferi gerçekleştirmek isteyen kişi için herhangi bir zaman sınırlaması bulunmamaktadır. Online cüzdanlar aracılığıyla internet bulunan herhangi bir noktadan istediği an transferi gerçekleştirebilir.

Elektronik para ile dijital para arasındaki fark nedir?

Kullanım platformları internet olsa da amaçları ve altyapıları farklı olan iki para kavramı; aslında birbirinden ayrı değerlendirilmektedir.

Farkları gözden geçirmek gerekirse;

Herhangi bir merkez bankası veya resmi kuruluşla bağlantısı olmayan dijital para; devletlerin finansal denetim ve düzenleyici kurumların öngördüğü şartları sağlamadığından bir elektronik para değildir. Bu yüzden dijital para devletlerin ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları için yer alan güvence ve denetimlerden de yararlanamamaktadır.
Dijital para; blockchain’de dağıtık bir veri ağı üzerinde her ülke için aynı koşullarda kullanım olanağı sunmaktadır. Bu da blockchain teknolojisinin içerdiği tüm özellikleri kendi içinde barındırmaktadır. Elektronik para ise; blockchain teknolojisi içinde yer almadığında bu teknolojinin sunduğu olumlu özellikleri sağlayamamaktadır.
Elektronik parada hesaplar mevcut şifreleme teknolojisiyle korunurken, dijital paraların sahip olduğu sofistike algoritma sayesinde güvenlik yarım asır sonrasına dayanan teknolojiyle sağlanıyor. Bu da hesaplardaki dijital paraların ele geçirilmesini imkansız kılıyor.
Elektronik para; ülkenin merkez bankasının müdahale veya baskısına tabii olduğundan; ülkelerin ekonomik ve sosyopolitik gibi finansal piyasanın olumsuz seyrinden etkilenir. Dijital para ise merkezi bir otoriteye bağlı olmadığından herhangi bir olumsuz seyre karşı duyarlı değildir.
Elektronik para kullanımında; kişilerin hesapları devletlerin finansal denetim ve düzenleyici kurumları tarafından izlenilmektedir. Ancak dijital paradaki hesapların kimlere ait olduğu bilinmemekte ve anonim kullanıcılar sistemde yer almaktadır. Böylelikle dijital parada kimlikler deşifre olmadan para transferi yapılmaktadır.
Elektronik para kullanımlarında, devletin resmi kurumlarınca ödeme işlemlerinde limit sınırlamaları yer alırken, dijital para kullanımlarında merkezi otoriteden bağımsız olduğundan ödeme işlemlerinde herhangi bir limit bulunmamaktadır.
Dünyanın her yerinde dijital para ile işlem yapılabilmektedir. Böylece yabancı para birimleriyle yapılan exchange (para değişimi) maliyetleri yer almamaktadır. Ancak elektronik parada böyle bir finansal bağımsızlık yoktur.

Gelecek dijital parada!

Bilinen tüm ödeme sistemlerinden farklı olarak hayatımızı kolaylaştıran, enflasyon ve çeşitli ekonominin olumsuz faktörlerinden etkilenmeyen dijital para; günümüzde en iyi yatırım aracı olmuş durumda.

Dijital paranın en büyük artısı ise; sahip olduğu blockchain altyapısı sayesinde tüm finansal piyasalardaki ödeme araçlarının önüne geçmesidir. Dijital akımın yarattığı furya ile fiziksel para dolaşımının giderek anlamsızlaştığı bu dönemde devletlerde bu teknolojik gelişim sürecine seyirci kalmamaktadır. Birçok devlet dijital paraların çalışma prensibini model alarak kendi coin’lerini üretmekte ve blockchain teknolojisi üzerine projeler geliştirmektedir. Bunların piyasaya sürülmesi ve teknolojilerin hayata geçirilmesi sonrası mevzuat düzenlenmesine gidilerek dünyadaki her kişi ve kurum tarafından gelecekte kabul göreceği de aşikardır.

Böylelikle günden güne yaygınlaşan dijital para kullanımı; aslında paylaşım ekonomisinin temelini oluşturacaktır. Bu etkiyle; finansal oyundaki aktörlerinin değişimine yol açan ve kapitalizm yerine enerji ve emek üretimi takasına dayalı olan komünel meritokrasinin başlangıç misyonunu üstlenecektir.