Finansal Piyasalardaki Ahlaki Çöküntü Üzerine

Ödeme Sistemleri Kıdemli İş Analisti

Kahraman Anıl Tanış

“Ödeme Sistemleri Kıdemli İş Analisti / Ürün Sahibi” Kahraman Anıl Tanış, Fintechtime okurları için kaleme aldı, “Finansal Piyasalardaki Ahlaki Çöküntü Üzerine”.

Hatırlayacağınız üzere yakın zaman önce marka değeri düşmüş bir kurban olarak seçilen GameStop hisseleri, Melvin Capital gibi yatırımcıların yüzde %53 sermaye kaybına yol açmıştı. Hatta iflas noktasına gelen bu fon, diğer iki hedge fon tarafından 2.75 milyar dolarla kurtarıldı. O günlerde borsada yaşanan bu hareketlilik, 2008 yılı Mortgage krizinin aniden ortaya domino etkisi yaratarak çıktığı olaylar akışını aklıma getirdi. Bu makalemde GameStop örneği üzerinden, finansal piyasalardaki regülatif boşluktan doğabilecek ahlaki çöküntüyü (moral hazard) odağıma aldım.

Geçtiğimiz Ocak ayında A.B.D. borsası NYSE’de hedge fonları tarafından manipule edilen Gamestop isimli hissenin internet üzerinden bir grup amatör yatırımcının karşı hisse alış hareketiyle büyük hedge fonlarını görülmemiş şekilde zarara uğratmalarına şahit olduk. Bu hisse alım satım işleminin yapıldığı mobil uygulamalardan biri olan RobinHood’un hedge fonlarının belli bir zarara uğramasından sonra, hisse alım satım işlemlerinin uygulama üzerinden durdurması gibi oldukça spekülatif kararın arkasında farklı nedenlerin ortaya çıktığı anlaşıldı. İflasın eşiğine gelen ve sonunda da iflasını başka bir hedge fonunun kurtardığı fon şirket sahiplerinin, aynı zamanda RobinHood uygulamasının ortaklarından çıkması iddialarının detaylarına gireceğimiz olay örgüsünün ışığında, sizlere süreci anlatmak istiyorum.

Öncelikle ülkemize yabancı olduğunu söyleyebileceğimiz hedge fonunun ne anlama geldiğinden kısaca bahsetmek gerekirse; riskten korunma ya da serbest yatırım fonu olarak bilinen hedge fonu, çeşitli bireysel ve kurumsal yatırımcıların sahip olduğu fonların bir havuzda toplanması yoluyla oluşan agresif bir finansal ortaklığı temsil eder. Hedge fonlarının birçok çalışma prensibi vardır: Uzun ve kısa pozisyon işlemleri, arbitraj kullanımı, düşük değerli menkul kıymetlerin alım satımı, opsiyon ve tahvil yatırımına izin vermek şeklinde işlemlerle volatiliteyi (oynaklık) ve riski azaltarak sermayeyi korumayı amaçlar.

Ocak 2021’e dönersek; sosyal medyada her konunun tartışıldığı platform Reddit’in alt forumlarından WallStreetBets’teki bazı kullanıcılar, NYSE’de hissesi hedge fonlar tarafından kısa pozisyon olarak işlem yapılan (yani bu hisse üzerine değerinin düşeceği üzerine yatırım yapılmış olan) video oyun mağazası markası GameStop hisselerinin forumdakiler tarafından alınıp yatırım yapan hedge fonlarının agresif yatırım riskine girdiği bu hissenin değerini yükseltmek üzere birlikte hareket etme kararı aldılar. Konuya devam etmeden önce bu hareketin arkasında yatan neden tam detaylarıyla bilinmese de, kamuoyunda oluşan intiba bunun bireysel yatırımcıların ve tüketicilerin organik bir tepkisi olduğu yönünde bir ortak görüş hakimdi. (Konunun detaylarına sonuç bölümünde değineceğim…)

Hisse fiyatı satın alımlar sonrası 300-400 dolara kadar geldi ve bu akıma Reddit dışında farkına varan kurumsal yatırımcılar da dahil oldu. Bu karşı işlemler sonucunda hedge fonların kolaylıkla kârlarını katlayabileceklerini düşündükleri ve aylardır takiplerinde olan, marka değeri düşmüş bir kurban olarak seçilen GameStop hisseleri, Melvin Capital gibi yatırımcıların yüzde %53 sermaye kaybına yol açtı. Hatta iflas noktasına gelen bu fon, diğer iki hedge fon tarafından 2.75 milyar dolarla kurtarıldı. O günlerde borsada yaşanan bu hareketlilik, 2008 yılı Mortgage krizinin aniden ortaya domino etkisi yaratarak çıktığı olaylar akışını aklıma getirdi.

Tabii bu süreç düşündüğümüz gibi GameStop hisselerinin sürekli yükselişiyle devam etmedi. Neden mi? Çünkü, hisse alım satım hareketlerinin gerçekleştirildiği “en fazla işlem geçen” RobinHood isimli platform, GameStop hissesi gibi bu işlemlerin yayıldığı hisselerin finansal işlemlerini dondurma kararı aldı. 483 dolara kadar gelen hisse, bu hareketler sonrasında 50 dolara inmiş oldu. RobinHood uygulaması ki, “ismi ve kendi resmi web sitelerindeki vizyon ve misyonları da bu durumla oldukça tezatlık gösteriyor”, diğer platformlarda alım satım devam ederken neden belli hisselerin alım işlemlerini durduklarına dair öncesinde bir açıklama yapmamayı tercih ettiler. Sonrasında gelen baskılarla yaptıkları açıklama ise işlemlerde gözlemlenen manipülasyon hareketlerine karşılık yapılan bir tedbir işlemi olduğu yönündeydi. Ancak sonrasında ortaya çıkan iddia aslında bu makalemi yazma nedenlerimden birini oluşturuyor. O da şu ki, RobinHood bu kadar alım işlem hacmini karşılayacak rezerv miktarının olmadığı ve bununla birlikte de bu uygulamanın ortaklarından birinin aynı zamanda GameStop hissesine kısa pozisyon ile düşüşüne dair yatırım yapan ve bahsettiğim olaylar silsilesiyle büyük zarara uğrayan hedge fonunun hissedarlarından olduğu iddiasıdır.

A.B.D. Temsilciler Meclisi üyesi Alexandria Ocasio-Cortez, senatorler Ted Cruz, Elizabeth Warren gibi siyasi figürler ülkenin finansal liberalizm felsefesi üzerine kurulu bu yapının ahlaki çöküntüye (Moral Hazard) maruz kalındığı konusunda kamuoyunun çoğunluğunun düşüncesine katılıyorlar. Bir Reddit grubunda başlatılan bu hareket sahiplerine sorulduğunda, ortaya çıkan hedge fon zararlarından mutlu olduklarını, söz konusu fonların ülke ekonomisi yararına bir fonksiyonları olmamasıyla birlikte küçük yatırımcıları da oyun alanı bırakmadığını düşünüyorlar. Piyasaları ürküten bu silsile sonrasında, yetkili regülatör organ olan The House Financial Services Committee olayda müdahili bulunanları dinlemek, ifade almak üzere bir oturum düzenledi. Komite başkanı Maxine Waters konuşmasında, çoğu Amerikalının sistem karşısında çaresiz hissettiğini, ne olursa olsun sonunda Wall Street’in kazandığını ifade ederken, söz konusu olayda da çoğu küçük yatırımcının Wall Street’i kendi oyununda yenme motivasyonuyla davrandığını ve hileli olduğu düşünülen bu sistem karşısında çaresiz bırakıldıklarını belirtiyor. Senatör Elizabeth Warren’da, hedge fonlarının RobinHood gibi aracı yatırımcı platformlarıyla olan ilişkisinin araştırılması için bir takım adımlar attığını belirtmişti. Ek olarak Elon Musk da yaşanan olaylar üzerine Twitter üzerinden Wall Street aleyhine bir yorumda bulunmuştu.

Bildiğimiz gibi finansal liberalizmin doğduğu yer olan A.B.D, kamuoyunun ve durumun farkında olan siyasilerin desteğiyle söz konusu yaşanan ahlaki çöküntü temalı olaylar için alınması gereken kanuni düzenlemelerin detaylı araştırılma sonucunda masaya getirilmesini istiyorlar. Biliyoruz ki 2008 mortgage kriziyle başlayan ve bu şekilde anılan söz konusu krizin de kök nedeni yaşanan ahlaki çöküntüydü. Yatırım bankalarını layıkıyla denetlemeyen derecelendirme kuruluşları, kâğıt üzerinde gözüken mortgage satışlarıyla anlık kazan-kazan dinamiği oluşturan asimetrik bilgi matematiğinde gidiyordu, ancak karşılığında sistemin dönmesini sağlayacak nakit akışının aslında sıkıntı yaşandığı ve eşik altı alıcıların ödemeyi tıkamaya başladığı anda tüm dünyayı zincirleme etkiyle bozan finansal türev enstrümanlarıyla karşılaşmıştık.

Ülkemiz de diğer serbest ekonomi içindeki ülkeler gibi dünyadaki tüm finansal sistemleriyle etkileşim halinde yaşam döngüsünü sürdürüyor. 2008 mortgage krizi toksik kâğıt denilen türev enstrümanların ülkemizde çok işlem görmemesi nedeniyle bizi doğrudan etkilediğini söyleyemesek de, Amerika’nın iflas eden yatırım bankaları ile başlayan dünya ekonomisindeki talep daralması doğal olarak ülkemiz de ziyadesiyle etkilemiş oldu. GameStop örneğinde yaşanan “görece olarak ufak çaplı ama ileriye dönük büyük bir gösterge olduğunu düşündüğüm” bu olay bizim de ülke olarak çıkarmamız gereken dersleri barındırıyor. Şanlıyız ki bu tür finansal sıkıntıların yaşandığı yer doğası gereği ilk icat edilen yerinde A.B.D’de meydana geliyor.

Geçtiğimiz ayda yaşadığımız Süveyş Kanalı’nda arıza yapan yük gemisinin milyar dolarlarca dünya ekonomisine yarattığı zarar gibi örneklerden düşünürsek, artık ülkeler ve finansal sistemler birbirine hiç olmadığı kadar yakın ve bu nedenle de kırılgan. Dünyanın herhangi bir yerinde olan olumsuz bir hareketin, domino etkisiyle günün sonunda size de uğraması oldukça muhtemel bir hal aldı. Sanırım bu çağdaki en büyük ödevlerimizden biri, gündemi çok hızlı değişen teknoloji çağının getirdiği imkanlar ile her gün yeni üretilen finansal enstrümanlara anlık denetimi sağlayacak çeviklikte ahlaki çöküntünün önüne geçebilecek veya asgari seviyeye indirebilecek bir yapı oluşturmamızdır. Son söz olarak da bu konuyu çok iyi işleyen The Big Short (2015) isimli filmi izlemenizi ve Nobel ödüllü ekonomist Paul Krugman’ın Ahlaki Çöküntü ve Asimetrik Bilgi üzerine yazdığı makale ve yayınları okumanızı tavsiye ederim.