ARC Law Firm Kurucusu Avukat Cemal Araalan ile ARC Law Firm Ortağı Avukat Alp Mete Şirin, Fintechtime Aralık sayısı için yazdı “ReFi (Regenerative Finance): Sürdürülebilir Finansta Yeni Dönem”.
“ReFi neden bu kadar önemli? Çünkü bu finansal model, ekosistemlerin korunmasını bir lüks değil, bir gereklilik olarak görüyor. İklim değişikliğiyle mücadele etmek, karbon ayak izini azaltmak ve sosyal adaleti sağlamak gibi küresel krizlere çözüm sunmayı amaçlıyor. Üstelik bunu, yalnızca bireylerin ya da kurumların fedakârlığına bırakmadan, döngüsel ekonomi ve etki yatırımları gibi yenilikçi araçlarla da destekliyor.”
ReFi (Regenerative Finance): Sürdürülebilir Finansta Yeni Dönem
Dünyamız hızla değişirken, çevre ve toplum üzerindeki etkileri çoğu zaman geri dönüşü zor sonuçlar doğuruyor. İşte tam da bu noktada, klasik finansal sistemlerin sınırlarını zorlayan yenilikçi bir yaklaşım da ortaya çıkıveriyor her zamanki gibi bu önemli kavramın ismi, Regenerative Finance (ReFi). Geleneksel finansın aksine, yalnızca ekonomik büyümeyi değil, aynı zamanda sürdürülebilirlik ve sosyal eşitlik gibi değerleri de odağına alıyor ReFi. [1]Daha açık bir ifadeyle, ReFi’nin amacı yalnızca dünyayı kullanmak değil, onu iyileştirmek diyebiliriz.
Bu gibi kavramlar ilk başta kulağa oldukça karmaşık gelebiliyor ki bu oldukça doğal, fakat, makalelerimizde her zaman en basit haliyle, tek bir cümlede bu kavramları okurlarımıza aktarmayı faydalı buluyoruz. ReFi’ı, finansal sistemleri çevreye zarar vermekten çıkarıp, ekosistemleri onaran ve sosyal eşitliği destekleyen bir yapıya dönüştürmeyi amaçlayan yenilikçi bir finans modeli olarak tanımlayabiliriz.[2]
Peki, ReFi neden bu kadar önemli? Çünkü bu finansal model, ekosistemlerin korunmasını bir lüks değil, bir gereklilik olarak görüyor. İklim değişikliğiyle mücadele etmek, karbon ayak izini azaltmak ve sosyal adaleti sağlamak gibi küresel krizlere çözüm sunmayı amaçlıyor. Üstelik bunu, yalnızca bireylerin ya da kurumların fedakârlığına bırakmadan, döngüsel ekonomi ve etki yatırımları gibi yenilikçi araçlarla da destekliyor.[3]
Son dönemde ReFi projelerinin, karbon dengeleme platformlarından yerel toplulukları destekleyen mikrofinans girişimlerine kadar geniş bir yelpazede hızla yaygınlaştığını görmekteyiz. Örneğin, KlimaDAO [4]gibi projeler, blokzincir teknolojisiyle karbon kredisi satın alımını daha şeffaf ve erişilebilir hale getirirken, Toucan Protocol [5] çevresel girişimlere finansman sağlamak için yepyeni yollar sunuyor. Bu yenilikler, yalnızca finans sektörünü dönüştürmekle kalmıyor, aynı zamanda dünyaya karşı daha sorumlu bir ekonomi modelinin mümkün olduğunu gösteriyor.
ReFi’nin finans dünyasında nasıl bir devrim yaratabileceğini, bu alandaki regülasyonların ne kadar kritik bir rol oynadığını ve Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde nasıl bir potansiyel taşıdığını aktarmaya çalışacağız.
ReFi Projeleri Nelerden Oluşur ve Nasıl Çalışıyor?
Regenerative Finance (ReFi) projelerinin doğayı iyileştiren bir finansal ekosistem inşa etmeyi hedeflediğinden bahsetmiştik, karbon dengeleme mekanizmalarından döngüsel ekonomi modellerine, blokzincir teknolojisinin sağladığı şeffaflık ve güvenle, bu projeler geleneksel finansın ötesine geçmeyi planlamakta. Peki, ReFi projelerinin yapı taşları neler ve nasıl çalışıyorlar?
Karbon Dengeleme ve Doğa Dostu Finansal Araçlar
ReFi’nin yapı taşı karbon dengeleme projeleri. Küresel karbon salınımını azaltmayı hedefleyen bu projeler, karbon kredileri satın alarak çevresel etkileri azaltmaya çalışıyor. Örneğin, KlimaDAO, blokzincir tabanlı bir platform olarak karbon kredilerini herkes için erişilebilir ve şeffaf bir hale getiriyor. Bu projelerde satın alınan karbon kredileri, yenilenebilir enerji projelerine veya ormanların korunmasına doğrudan finansman sağlıyor. [6]Türkiye’de henüz karbon ticareti regülasyonları tam olarak şekillenmemiş olsa da bu tür projeler ileride finansal ve hukuki altyapılarla entegre hale geleceklerdir.
Özellikle Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) gibi büyük ekonomik bölgelerde, ReFi projeleri iklim kriziyle mücadelede önemli bir yere sahip olabilir. Karbon dengeleme, yenilenebilir enerjiye geçiş ve çevre dostu teknolojilerin geliştirilmesi gibi alanlarda, bu projeler yalnızca çevresel fayda sağlamakla kalmadan, aynı zamanda ekonomik kalkınmayı da yeniden şekillendirme potansiyeline sahip.
Avrupa Birliği, ReFi’nin temel prensiplerini hayata geçiren en önemli bölgelerden biri. Avrupa Yeşil Mutabakatı kapsamında, karbon nötrlüğü hedeflerine ulaşmak için 2050 yılına kadar devrim niteliğinde adımlar atmayı planlıyor. [7]
ABD’de ise ReFi projeleri, özel sektör girişimlerinin liderliğinde gelişmeye devam etmekte. Inflation Reduction Act (IRA) kapsamında temiz enerji projelerine ayrılan milyarlarca dolarlık bütçe, bu projelerin ivme kazanmasını sağladı.[8]
ReFi’nin yapı taşı karbon dengeleme projeleri, Türkiye için de giderek önem kazanan bir konu. 30 Nisan 2024 tarihinde Dünya Bankası Piyasa Uygulama Ortaklığı (PMI) Programı kapsamında başlatılan Türkiye Karbon Piyasası Geliştirme Projesi, ülkemizin bu alandaki çabalarını küresel bir boyuta taşımayı hedefliyor. [9]Projenin temel amacı, karbon fiyatlandırma mekanizmalarını devreye alarak, 2053 Net Sıfır Emisyon hedefi doğrultusunda sera gazı emisyonlarını azaltmak. Bu kapsamda, ulusal bir emisyon ticaret sistemi kurulması ve uluslararası karbon piyasalarına entegrasyon sağlanması planlanıyor.
Türkiye’de karbon fiyatlandırma çalışmaları ilk olarak 2013 yılında Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı Projesi (PMR) ile başladı. Bugün gelinen noktada, Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) gibi mekanizmalar üzerinde yapılan çalışmalar, hem ekonomik hem de çevresel faydalar sunmayı hedefliyor.[10] ETS, karbon salınımını azaltmanın maliyet etkin bir yolu olarak öne çıkıyor ve Avrupa Birliği’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) gibi uluslararası regülasyonlara uyum sağlama noktasında Türkiye’ye stratejik avantajlar sunuyor.
Bu proje yalnızca karbon emisyonlarını azaltmakla kalmayıp, aynı zamanda döngüsel ekonomi ve yeşil dönüşüm hedefleriyle doğrudan ilişkilidir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki’nin açıklamalarına göre, bu proje sayesinde Türkiye, karbon fiyatlandırma mekanizmalarını kullanarak çevre dostu politikalarla ekonomik büyümeyi birleştirmeyi hedefliyor. Bu durum, ReFi projelerinin yalnızca çevresel değil, ekonomik sürdürülebilirlik açısından da ne kadar kritik bir rol oynadığını gösteriyor[11].3. Döngüsel Ekonomi: “Çevreye Katkının, Kazanç Olarak Geri Dönüşü”
ReFi projeleri, “kazan-kazan” anlayışını gerçek anlamda hayata geçirdiğini görüyoruz. Döngüsel ekonomiyi teşvik eden bu sistemler, atıkların yeniden kullanımını ve doğal kaynakların korunmasını önceliklendirmekteler. Örneğin, tarımda kullanılan bir ReFi projesi, sürdürülebilir yöntemlerle üretilen ürünlerden elde edilen geliri çiftçilere geri kazandırırken, aynı zamanda toprağın verimliliğini artırıyor. Hukuki açıdan bu tür projelerin, sürdürülebilirlik teşvikleri ve yeşil finans politikalarıyla desteklenmesi kritik bir önem arz ediyor.[12]
Etki Yatırımları, Sosyal Tahviller ve Yeşil Krediler
ReFi projelerinin en güçlü araçlarından biri, çevre ve topluma fayda sağlayan finansal ürünler. Yeşil tahviller, yenilenebilir enerji ve su tasarrufu gibi projelere kaynak sağlarken[13], sosyal tahviller dezavantajlı gruplara yönelik projeleri destekliyor[14]. Etki yatırımları ise bu projelere doğrudan kaynak sağlayarak, yatırımcılar için hem finansal getiri hem de sosyal faydayı sağlıyorlar. Blokzincir tabanlı platformlar, bu yatırımların etkilerini ölçmek ve doğrulamak için yenilikçi çözümler sunmaya hızla devam ediyor.
Blokzincirin ReFi’deki Rolü
Blokzincir, ReFi projelerinin omurgasını oluşturuyor. Şeffaflık, güven ve izlenebilirlik sağlama kabiliyeti sayesinde, karbon kredilerinin veya yeşil tahvillerin kötüye kullanılmasının önüne geçilmesi sağlanmakta. Örneğin, Toucan Protocol[15], blokzincir kullanarak karbon kredilerini tokenize ediyor ve yatırımcıların bu kredilere kolayca erişmesini sağlıyor. Hukuki açıdan, tokenize edilmiş karbon kredilerinin düzenlenmesi ve yatırımcıların korunması için yeni regülasyonların geliştirilmesi gerekiyor. Türkiye gibi ülkeler, bu alanda düzenleyici adımlarla dünya pazarında güçlü bir yer edinebilir.
Yapay Zekâ ve IoT Teknolojilerinin ReFi’deki Rolü
Blokzincir teknolojisi dışında, yapay zekâ [16] ve IoT [17] (Nesnelerin İnterneti) gibi teknolojiler de ReFi projelerinde önemli bir rol oynadığını ve bunun teknolojinin ilerlemesi ile artacağını düşünüyoruz. Burada yapay zekâ özellikle yatırım stratejilerini optimize ederken, IoT cihazları çevresel değişiklikleri ölçerek verimli çözümler sunuyor.[18] Örneğin, bir IoT cihazı, orman alanlarının korunması için canlı veriler sağlayarak ve de blokzincir üzerinde saklanarak şeffaf bir ekosistem yaratılabilecektir. Bu gibi teknolojilerin entegrasyonu, ReFi projelerini daha da etkili hale getirirken, veri gizliliği ve güvenliği konularında da dikkatli olunması gerektiğini vurguluyor.
Sonuç
ReFi, finansal sistemleri çevresel ve sosyal sürdürülebilirliği destekleyen yapılar haline dönüştürmeyi amaçlayan yenilikçi bir yaklaşım bunu yaparken de blokzincir teknolojisinden fazlaca yararlanıyor.
Küresel ölçekte, karbon emisyonlarını azaltma, biyoçeşitliliği koruma ve toplumsal eşitliği teşvik etme gibi hedeflerle hayata geçirilmekte olan birçok proje özellikle Avrupa Birliği’nin Yeşil Mutabakatı ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Inflation Reduction Act (IRA) gibi politikaları, ReFi projelerinin gelişimini destekliyor.
ReFi projelerinin pazar büyüklüğü ve potansiyeline dair sayısal veriler oldukça sınırlı fakat sürdürülebilir finansal araçlara olan ilginin artması ve karbon piyasalarının genişlemesi ile bu alanın gelecekte önemli bir büyüme potansiyeline sahip olduğunu düşünüyoruz.
