BtcTurk Hukuk Müşaviri ve Veri Koruma Görevlisi Avukat Umut Gün, Fintechtime için yazdı “Türkiye’de Bitcoin, Dionysos Olabilir mi?”.
“Bitcoin sadece bir “şey” değildir. Finansal özgürlüktür. Eleştiridir. Merkeziyetsizliktir. Dionysos nasıl mitolojiye ve insanlığa çok şey kattıysa Bitcoin de katmıştır ve katacaktır. Bugün var olan kripto varlıkların ve projelerin hepsinin önderliğinde aslında Bitcoin var.”
Türkiye’de Bitcoin, Dionysos Olabilir mi?
İsa’dan önce 1000’li yıllarda Athamas, İyonya kıyılarında gezer. Bu gezi sıralarında dinlenmek ve yüksek bir tepeden bakmak amacıyla kızını bir zeytin ağacının altında bırakır. Döndüğünde kızının taşlarla bir ev yaptığını görünce, ona ne yaptığını sorar. Area’nın verdiği cevap İyonya’da Teos Antik Kenti’ne adını verir.
Teos Antik Kenti Dionysos’un kenti olarak kurulur. Kent, sanat faaliyetlerinin yanı sıra konumu itibarıyla ticari ilişkilerin önem kazandığı bir noktadaydı. Bu dönemde ticari ilişkiler takas veya sikkelerle devam ediyordu.
Aradan 2700 yıl geçti, sikkeler farklı metallerden farklı vuruşlarla basıldı, devletlerin darphanelerinde altına ve sonra da dolara endeksli resmi madeni paralar ve banknotlar tedavüle konuldu, bankaların projeleriyle kredi kartı gibi yöntemlerle paralar günlük hayatımızdan silinmeye başladı, kripto varlıklar ile artık görünmez hale geldiler.
Kripto varlıklar sikke olarak kabul edilebilir mi?
Kripto varlıkların farklı türleri var. Ancak, bu türleri dünyada tek bir isim altında saymamız mümkün değil. Zira, İngiltere ve Avrupa Birliği kripto varlıkları farklı sayıda ve isimde türlere ayırırken, başka kıtalarda ve düzenlemelerde ilk defa göreceğimiz ayrımlar da söz konusu olabilir. Tüm bu yorum ve tasnif farklılığına rağmen biz kripto varlıkları burada basitçe ayrıma tabi tutabiliriz; değişim token’ları, hizmet token’ları, varlığa endeksli token’lar ve NFT’ler.
Adı geçen kripto varlıkların tür ve özelliklerini teker teker açıklamak yerine çok genel bir konu üzerinden tartışmayı devam ettirebiliriz. Kripto varlıklar para olabilir mi? Sıkı Bitcoin savunucuları, Bitcoin’in para olarak kabul edilecek kadar değersiz olmadığını söylüyor. Finans otoriteleri, devletin idaresi dışında olduğu için kripto varlıkların para olarak kabul edilmesini katı şekilde reddediyor. Birileri ise “her kripto varlığın ayrı ayrı niteliğine bakmak gerek” diyor.
Bir varlığın para olarak kabul edilebilmesi için genel olarak bir topluluk tarafından bu varlığın bir ödeme aracı olarak görülmesi, yasal otorite tarafından tedavüle çıkartılması ve bir değerin saklanmasına imkân sağlaması gibi farklı kaynaklarda farklı unsurlar yer alıyor. Fazla tartışmaya girmeden net bir şekilde ifade etmek gerekirse Bitcoin dijital altın, diğer kripto varlıklar… İleride değineceğiz.
Titanların Bitcoin’i Kazana Atması
Çapkınlığı ile kendi ve çocuklarının başına çeşitli sorunlar açan Zeus’un eşi Hera kapıldığı kıskançlık ile bir oyun oynar. Bu oyun sonucunda Dionysos, titanlar tarafından yakalanır, parçalara ayrılır ve kazanda kaynatılır.
Türkiye’de kripto varlıklar ile ödeme 16 Nisan 2021 tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayınlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik ile yasaklandı. Bu Yönetmeliğin iki önemi var. İlk olarak, ilk defa kripto varlık kavramı mevzuatımızda tanımlandı ve ikinci olarak da kripto varlıklarla ödeme yasaklandı. Söz konusu Yönetmelik ile kripto varlıkların ödemelerde kullanılması ve buna yönelik hizmetlerin sunulması artık imkânsız hale geldi.
Bu aşamada konuyu netleştirebilmemiz için belirli kavramların net bir şekilde açıklamasının yapılması gerekiyor.
- Fon: Banknot, madeni para, kaydi para veya elektronik para.
- Ödeme işlemi: Gönderen veya alıcının talimatı üzerine gerçekleştirilen fon yatırma, aktarma veya çekme faaliyeti.
Bir işlemin ödeme işlemi sayılması için yukarıda yer alan tanıma göre, fon yatırma, aktarma ve çekme işleminin olması gerekiyor. O halde soru şu: Kripto varlıklar fon mudur? Kripto varlıkların hiçbir inceleme yapılmaksızın banknot, madeni para, kaydi para veya elektronik para olduğunu söylemek mümkün değil. Her proje ve projenin dahilinde olan her varlık ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Nitelik ve kavram tartışmaları o kadar çeşitli çevre ve çalışmalarda bulunuyor ki en basiti, Avrupa Birliği regülasyonu olan Ödeme Hizmetleri Direktifi 2 ile Kripto Varlık Piyasaları Düzenlemesinde yer alan “e-money” ve “e-money token” kavramlarının tanımları ve niteliklerindeki kargaşa bile bugün Avrupa Bankacılık Otoritesinde tartışılıyor.
Bu makalede kripto varlıkların hangi niteliğe sahip olduğunu da tartışmayacağız. Zira, bu derece hukuki bir tartışma bu yazının konusu değil. Ancak, şunu ifade edelim. Ödeme kavramının tanımı mevzuatta bulunmuyor. Başka bir ifade ile Yönetmelik, kripto varlıklarla ödemenin ne demek olduğunu tanımlamıyor. Dolayısıyla sorulan soru şu: “ödeme işlemi”nin tanımı belli de “ödeme” nedir? Bu konuda henüz bir otoriteden ya da yargı makamından açıklama yok.
Biz ise bambaşka bir soru sorarak bu yazının konusuna geleceğiz.
“Ben Sana Başka Bir Şey Teklif Ediyorum.”
Teos limanına bir gün bir roma teknesi yanaşır. Tüccar, zeytinyağı almak ister. Teos’ta doğmuş ve büyümüş olan satıcı ile 12 amforanın alınması ve Roma’ya götürülmesi üzerine anlaşılır. Satıcı toplam 144 sikke ödenmesi gerektiğini söyler. Romalı tüccar ise ona sikke yerine birleştirilebilir parçalı bir roma teknolojisi vinç teklif eder. Satıcı, yüzünü buruşturarak “iyi de, bu para mı, benim paraya ihtiyacım var.” der. Bunun üzerine tüccar der ki; “Bunun adı permutatio. Yani, veriyorum vermen için akdi. İnsanlık sikkeyi bulmadan önce de bunu yapardı.”
O zamanlar Roma’da permutatio, bugün Türkiye’de trampa, başka ifade ile mal değişim sözleşmesi. Mal değişim sözleşmesi, yukarıda açıklanan ödeme ile ilgili konu ve mevzuatlardan farklı olarak Türk Borçlar Kanunu’na tabidir.
Mal değişim sözleşmesi, taraflardan birinin diğer tarafa bir veya birden çok şeyin zilyetlik ve mülkiyetini, diğer tarafın da karşı edim olarak başka bir veya birden çok şeyin zilyetlik ve mülkiyetini devretmeyi üstlendiği sözleşmedir. Kısaca, siz birine kalem verirsiniz, biri de size silgi verir. Başka bir örnek. Biri size araba verir, siz birine bir Bitcoin verirsiniz. Gelelim devam sorumuza. Bu bir ödeme midir? Yoksa trampa mı? İşte takip edilecek esas soru bu.
Bu sorunun cevabını ya yargı verecek ya da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bu ödeme yasağını kaldırarak farklı bir çözüm sunacak.
Şarap, Sanat ve Özgürlük
Dionysos sadece şarap tanrısı değildir. Sanatla ilgilidir. Ona göre insanlar sanatla özgür kalır, düşünür, eleştirir, çok yönlü olur, özgürlüğü bulur.
Bitcoin de sadece bir “şey” değildir. Finansal özgürlüktür. Eleştiridir. Merkeziyetsizliktir. Dionysos nasıl mitolojiye ve insanlığa çok şey kattıysa Bitcoin de katmıştır ve katacaktır. Bugün var olan kripto varlıkların ve projelerin hepsinin önderliğinde aslında Bitcoin var.
Bitcoin’in sadece faydalarını ve sunduğu olanakları sayarak konuyu açıklığa kavuşturamayız elbet.
Bir ürünü ne kadar sınırlarsanız ve ne kadar dar bir alanda tutarsanız, alacağınız fayda da o kadar az olacaktır. Dünyanın artık kabul ettiği, Amerika Birleşik Devletleri’nin rezervlerine katmaya başladığı bu varlık için özgürlük aşaması çoktan başladı. Önceden sınırlayan ülkeler, kapılarını açmaya başladı. Hükümetlerin tavırları değişti.
Bugün Mastercard birlikte çalıştığı kripto varlık hizmet sağlayıcılar ile kredi kartı benzeri yapılarla işlem yapmanın önünü açtı. Oysa, Türkiye’nin bankacılık ve finansal ürünleri Avrupa’dan çok daha gelişmiş durumda. İlgili Yönetmelik ve benzeri düzenlemeler ülkemizi finansal anlamda geride bırakabileceği gibi çeşitli çalışmaların, yatırımların yapılmasını engelleyecektir.
Bitcoin Dionysos olabilir mi?
Büyükanne Rhea, Dionysos’u içinde bulunduğu durumdan kurtarmak için Athena ile birlikte hareket eder. Dionysos kurtarılır, parçaları birleştirilir ve ikinci defa doğan tek tanrı olur.
Peki kripto varlıklar? Ödemelerle ilgili alanda ikinci defa doğabilecekler mi? Yoksa finans modellerinden soyutlanmaya devam mı edilecek.
Dionysos’un varlığının mitolojiyi renklendirmesi ve geliştirmesi gibi kripto varlıkların da finans dünyamızı değiştirmesi dileğiyle…
Söylemeden geçemeyeceğim. Teoslu satıcı, yapılan işlemin bir mal değişim sözleşmesi olduğunu kabul etmiş ve roma vincini zeytinyağları karşılığında almış.
