Doğa Karaçallık
TURKCELL MOBİL
FİNANSAL SERVİSLER UZMANI
Dijital ekonomik dünyaya uyum sağlamak günbegün kaçınılmaz hale geliyor. Bununla birlikte blockchain kavramına olan ilgi de günden güne yaygınlaşıyor.
Dijital ekonomik dünyaya uyum sağlamak her geçen gün biraz daha kaçınılmaz hale geliyor. Bu dijitalleşmeyle birlikte günden güne popülerliğini arttıran bitcoin; kripto paralara ve altyapısı olan blockchain kavramına olan ilgiyi yaygınlaştırıyor.
Genel anlamıyla blockchain, kripto dijital para transferini sağlayan teknolojik altyapı olarak görülse de aslında birçok önemli misyonu içinde barındırmaktadır. Bu potansiyeliyle blockchain; sadece ödeme alışkanlıklarımızı şekillendirmede değil, devlet yönetimini ve hukuk sistemini de temelden etkileyerek, dijitalleşmede geleceğin rotasını belirliyor. Özellikle son dönemde dijital kripto paraların türev araç işlemlerine entegre olmasıyla “akıllı sözleşmeler” çok farklı bir dünya düzenini bize sunmaya hazırlanıyor.
Akıllı Sözleşmelerin doğuşu
İnternet kullanımın artmaya başladığı yıllarda Nick Szabo adında bir bilgisayar bilimcisi merkezi olmayan kayıtlar sayesinde akıllı sözleşmeler yapılabileceğini ortaya koydu. “Böyle olursa şöyle olur” çalışma prensibine dayanan sözleşmelerin otomatik olarak yapılmasının ileride mümkün olacağını ileri süren Szabo’nun teorisi, blockchain teknolojisi sayesinde beklenenden de erken bir zamanda gerçeğe dönüşmüş durumda.
Szabo’nun “Akıllı Sözleşmeler” başlıklı 1994 tarihli makalesinde bu konu; “Bir sözleşmenin koşullarını yerine getiren bilgisayarlı işlem protokolü” olarak tanımlanıyor. Szabo’ya göre akıllı sözleşmeler; ödeme şartları, gizlilik ve diğer sözleşme koşullarını düzenlerken aynı zamanda kötü niyeti, hatalı durumların ortaya çıkma riskini ve güvenilir aracılara duyulan ihtiyacı en aza indirger. Aynı zamanda, dolandırıcılıktan doğacak kayıpları, olası anlaşmazlıkları, icra masraflarını ve diğer işlem maliyetlerini de düşürmeyi, hatta ortadan kaldırmayı da kapsamaktadır.
Özetle akıllı sözleşmeler, bir aracı hizmetinden faydalanmaksızın para, mülk, hisse veya değerli varlıkların şeffaf, anlaşmazlıktan uzak bir şekilde takas edilip devir işleminin gerçekleşmesine yardımcı olur. Akıllı sözleşmeler sadece bir sözleşmeyle ilgili kuralları ve cezaları geleneksel sözleşmeyle aynı şekilde tanımlamakla kalmaz aynı zamanda otomatik olarak da bu yükümlülükleri yerine getirir.
Akıllı sözleşmeler, bir sözleşmenin koşullarını içeren yazılım parçası olup sistemde muhafaza edilmekte ve blockchain işleten bilgisayar ağı tarafından denetlenmektedir. Böylelikle parasal bir değeri olan (örneğin para transferinden ev, otomobil, değerli menkullerin satışına kadar) her türlü işlemi şeffaf, aracısız ve aracı komisyon ücretleri olmadan akıllı sözleşmeler ile gerçekleştirmek mümkün kılınıyor. Bu sözleşmelerin kurulması için notere veya avukata ihtiyaç bulunmuyor. Geleneksel sözleşmelerde olduğu gibi, akıllı sözleşmelerde de tarafların hak ve yükümlülükleri yer alıyor. Ancak geleneksel sözleşmelerden farklı olarak, blockchain teknolojisi ile bu yükümlülüklerin otomatik olarak yerine getirilmesi sağlanıyor.
Finansal türevlerden sigorta primleri, ihlal sözleşmeleri, emlak hukuku, kredi kullanımı, finansal hizmetler, yasal işlemler ve kalabalık finansman anlaşmalarına kadar her türlü durum için akıllı sözleşmeler kullanılabilmektedir. Bu işleviyle akıllı sözleşmeler programlanabilir birer protokol halini almaktadır. Böylelikle OTC (over the counter) denilen tezgah üstü piyasalara ilişkin türev araçların forward, futures, swap ve opsiyonlar şeklinde kullanımı söz konusu olabilmektedir.
Akıllı Sözleşme nasıl çalışır?
Akıllı sözleşmeler üzerinden blockchain içinde bir evin nasıl satın alınabileceğine değinelim. İlişkili tarafların satın alımı yapılacak evin şartnamesini hazırlamasıyla akıllı sözleşme kriptografik olarak ilgili taraflar tarafından imzalanır ve blockchain ağına yüklenir. Yüklenmiş akıllı sözleşme, blockchain üzerinde olan diğer bileşenlerle etkileşim kurar. Kendi de diğer bileşenlere ya da diğer bileşenler sözleşmeye bilgi içeren mesajlar gönderebilir. Bu etkileşim bir işlemin başlatılması olabileceği gibi bir bilginin gönderilmesi veya teslim alınması şeklinde olabilir. Sözleşme hazırlanırken içerisinden belirlenmiş durumlar oluştuklarında (bu konuda bir mesaj alınması gibi), akıllı sözleşmeler otomatik olarak içerisinde tanımlanmış olan anlaşma koşullarının çalıştırılmasını sağlar. Böylelikle tapu devri ve para takası ilgili kişiler arasında gerçekleşir.
Akıllı sözleşmeler bir ev satın alınmasını gerçekleştirebiliyorken finansal hizmetlerin kolay, güvenilir ve hızlı bir şekilde sisteme entegre olmasını sağlayabilmektedir. Örneğin bir vadeli işlem ve opsiyon akıllı sözleşmesi, ilişkili hisse senedinin işlem fiyatının önceden belirlenmiş bir değere ulaşması durumunda ilgili taraflar arasında karşılıklı hisse transfer ve ödeme işlemlerini tetikleyebilmektedir.
Akıllı Sözleşmeler ne gibi yenilikler kazandırıyor?
Akıllı sözleşmeler; güvenin, itibar veya hukuk yerine yazılım kullanılarak sağlandığı dağıtık bir ağ üzerinde çalışmaktadır. Bu sayede; işlemler tek bir defter üzerinde herkese açık olduğundan ekonomik faaliyetin daha kolay koordine edilmesine olanak tanır.
Bağımsızlık: Aracılar veya avukatlar gibi üçüncü tarafların onayına ihtiyaç duyulmayan, herhangi bir komisyon ücreti veya başka işlem ücretleri gerektirmeyen sistemi meydana getirir. Dolayısıyla, uygulamanın yönetimi dahil ağ tarafından otomatize edildiği için herhangi bir üçüncü tarafça manipülasyon riski yoktur. Bireylerin olası önyargıları ve hataları saf dışı bırakıldığı için tarafsızlık söz konusudur.
Şeffaflık: Akıllı sözleşmeyle belirlenen hüküm ve şartlar, taraflarca paylaşılan ortak bir hesap defterine yüklendiği için ilgili taraflar istediği zaman takibini yapabilir ve sözleşmenin kaybolması veya şartların değiştirilmesi engellenir.
Güvenlik: Blockchain’in şifreli yapısı gereği güvenliği aşmak neredeyse imkansızdır.
Hız: Sözleşmelerin elle hazırlanırken harcanacak zamanın aksine, akıllı sözleşmeler yazılım kodlarıyla görevlerin otomatize edilmesi sağlanır.
Tasarruf: Üçüncü tarafların, özellikle aracıların, müdahil olmaması sayesinde, akıllı sözleşmeler işlemlerinizi gerçekleştirirken ihtiyaç duyacağınız yasal temsilci tutmak gibi gerekliliklerden sizi kurtarmaya varacak şekilde tasarruf etmenizde katkıda bulunur.
Kesinlik: Akıllı sözleşmelerin kullanımı, hüküm ve şartlarda kesinlik oluşturur. Değişiklik yapılması imkansızdır.
Akıllı Sözleşmelerin gelecekteki Yeri
Dijitalleşme akımı; akıllı Sözleşmelerin hayatımıza kazandırılmasıyla, adeta blockchain gibi zincirleme yenilikleri beraberinde sürüklemeye devam ediyor. Kripto dijital para birimi protokollerini kullanan akıllı sözleşmeler, sözleşme ve fintek dünyasında devrim yaratmaya başladı bile. Ancak otomatik performans, tarafların işlem başlangıcında oluşturdukları şartname üzerindeki pazarlıklarının tüm yönlerini her zaman belirleyip, değiştirebileceklerini garanti edemez.
Sözleşmeler, çoğunlukla belirsiz ve kesin olmayan sonuçlar doğurabilmektedir. Bunun nedeni, tarafların anlaşmaya varmasından sonra olabilecek değişikliklerin öngörülememesidir. Aynı zamanda tarafların muhtemel her ihtimali göz önünde bulundurmak için zamanı veya dikkati yoktur. Yani taraflar, bir miktar esneklik istemekte ve kendilerini katı taahhüt ve sonuçlara sokmaktan kaçınmaya çalışmaktadırlar.
Akıllı sözleşme sistemi ise, her iki tarafın da değişen koşullara göre sözleşmelerini yeniden müzakere ederek yararlanabilmesine şuan için olanak sağlamamaktadır. Akıllı sözleşmeler, tarafların eski varsayımlarına dayanarak sıkışıp kalmak yerine karşılıklı olarak anlaşma koşullarını değiştirmelerine izin verecek mekanizmalara sahip olmalıdır.
Sözleşme yapan taraflar ayrıca; yeniden müzakere edilmeye ihtiyaç duyulmaksızın bir sözleşmenin koşullarını düzenleyen yerleşik mekanizmalara ihtiyaç duymaktadır.
Ticari krediler genellikle borçlunun performansına bağlı olarak faiz oranını ayarlayan hükümleri kullanır. Özellikle varlık tabanlı kredilerde, borçlular için mevcut olan varlık miktarına göre kredi miktarı otomatik ayarlandığından bu ihtiyaca olan gereksinim aşikardır. Yani akıllı sözleşmeler, bir sözleşmenin şartlarını, her iki tarafın da faydalarına göre ve her zaman için iki tarafında onayıyla anlık değiştirilebilen protokoller olmalıdır.
Bu özelliğin geliştirilmesi sonrası kim bilir bizi nasıl fintek yenilikleri bekliyor olacak? Bu Dijitalleşme sürecinde şüphesiz gerçek olan, hepimizin hedef kitle yerini hedef bireye, devletçi algı yerini kolektif algıya biraz daha yakınlaştığımızdır.
