Payten Ödeme Sistemleri Ürün Müdürü Mehmet Evirgen, Fintechtime Ekim sayısı için yazdı “Gerçek Zamanlı Ödemeler: Finansın Hızlı ve Şeffaf Yeni Dünyası”.

Dünyada gerçek zamanlı ödeme sistemlerinin yükselişiyle birlikte, anında ödemeler fırtına gibi esmeye başladı. Bu makalemde Gerçek Zamanlı Ödemelerin (Real Time Payments – RTP) finans dünyasına etkilerini ele aldım.

 

Gerçek Zamanlı Ödemeler: Finansın Hızlı ve Şeffaf Yeni Dünyası

Dijitalleşen dünya ile birlikte, finans sektörü de büyük bir dönüşüm içerisinde. Bu dönüşümün en belirgin yüzlerinden biri de, şüphesiz, Gerçek Zamanlı Ödemeler (Real Time Payments – RTP). Peki, RTP nedir ve finans dünyasını nasıl etkiliyor?

Dünyada gerçek zamanlı ödeme sistemlerinin yükselişiyle birlikte, anında ödemeler fırtına gibi esmeye başladı. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri, Hindistan’ın UPI sistemiyle gerçekleştirdiği başarıdır. Beş saniye gibi kısa bir süre içerisinde gerçekleşen bu ödemelerle, geleneksel kartların pazar payını nasıl azaltmaya başladığını görmek gerçekten etkileyici.

Bu rüzgar sadece tüketicilere değil, özellikle küçük işletmelere de esiyor. Ödeme Talebi çözümleri, bu anında ödeme fırtınasının rüzgarından enerji alarak hayat buluyor. Ve bu fırtına durmaya niyetli değil. Bankalar ve PSP’ler, bu rüzgarı arkalarına almalı, gerçek zamanlı ödemelere ayak uydurmalı ve platformlarına entegre etmelidir.

Real Time Payments (RTP) Nedir?

RTP, para transferlerinin saniyeler içinde tamamlanabileceği bir ödeme yöntemidir. Geleneksel ödeme yöntemleriyle, ödemelerin onaylanması için saatler veya hatta günler gerekebiliyordu. RTP ise, neredeyse anında gerçekleşen işlemlerle bu bekleme süresini ortadan kaldırıyor. 7/24 erişim imkanı sunan bu sistem, global olarak da birçok finansal kurum ve banka tarafından benimseniyor.
Bu açıklamanın ardından aklınıza ilk önce ülkemizde 2021 Ocak 8’den bu yana kullanılan ve son zamanlarda yaygınlığı iyice artan FAST (Fonların Anlık ve Sürekli Transferi) gelebilir.
FAST şuan için bir ödeme yöntemi değil, fonların kesintisiz ve belirli bir limitle transferini sağlayan bir yapıdır.
RPT kavramı ise; online ortamlarda yapılan ürün/ hizmet alımında kullanılan en yaygın yöntemlerden olan kredi/ banka kartı vb. ödeme araçlarına alternatif bir ödeme yöntemidir.

 

RTP’nin Avantajları

RTP’nin en belirgin avantajı hızıdır. Ticaretin ve ödemelerin hızla gerçekleştiği günümüz dünyasında, işlemlerin saniyeler içinde tamamlanması büyük bir avantajdır. Ayrıca, müşterilere sunulan şeffaflık ve kolay kullanım da RTP’yi tercih edilen bir ödeme yöntemi haline getiriyor.

RTP’nin “hız” tanımına değindiğimiz de, aklımıza ilk gelen online alışveriş deneyimlerimizdir. Online alışverişler sısında kullanılan geleneksel ödeme yöntemlerine baktığımız bu yöntemlerle yapılan işlemlerinde hızlı olduğunu söyleyebiliriz. Ancak burada vurgulamak istediğim “hız”; işlemin gerçekleşme hızına ek olarak ticaretin ve ödemelerin hızıdır.

Kredi kartlarıyla, dijital cüzdanlarla yapılan alışverişleri düşündüğümüzde bu işlemlerin çoğu büyük ölçüde Sanal POS sistemleri üzerinden geçecektir. Çokluk belirtmemin sebebi ise, özellikle dijital cüzdan ödemelerinde bankaların çözümlerinin yanı sıra E-Para kuruluşlarının uygulama ve kartlarının kullanıldığı senaryolara değinmek istedim. Bu kısma çok girmeden sonuç olarak bu geleneksel yöntemlerde müşteri ürün veya hizmetini kısa sürede edinirken, satıcı ödemeyi hemen tahsil edemediği veya yüksek komiisyona maruz kalarak ettiği durumlar söz konusudur.

 

RTP’nin Potansiyel Zorlukları

Gerçek Zamanlı Ödemeler (RTP) büyük avantajlara sahip olsa da, bu tür ödeme sistemlerinin yaygınlaşmasıyla beraber bazı potansiyel zorluklar ve sorunlar da ortaya çıkabilir:

  1. Güvenlik Endişeleri: Ödemelerin anında gerçekleştirilmesi, dolandırıcılık eylemlerinin engellenmesini zorlaştırabilir. Sistemlerin güvenliği, siber saldırılar ve yetkisiz erişim için büyük bir hedef haline gelebilir.
  2. Teknolojik Entegrasyon: Mevcut bankacılık sistemlerinin, RTP sistemleriyle uyumlu hale getirilmesi karmaşık ve maliyetli bir süreç olabilir.
  3. Operasyonel Riskler: Sistemlerin sürekli çalışır durumda olması, potansiyel kesintilere karşı daha yüksek bir risk taşır. Bir kesinti, büyük ölçekte işlemlerin ve hizmetlerin durmasına neden olabilir.
  4. Sistem ve Standardizasyon Sorunları: Farklı ülkelerde ve kurumlarda geliştirilen RTP sistemlerinin standardizasyon eksikliği, uluslararası işlemlerde sorunlara yol açabilir.
  5. Yasal ve Düzenleyici Zorluklar: RTP sistemlerinin küresel doğası, yasal ve düzenleyici zorlukları beraberinde getirebilir. Özellikle çapraz sınır işlemleri için net bir düzenleyici çerçevenin olmaması, belirsizliklere yol açabilir.
  6. Sistem Maliyetleri: RTP sistemlerinin kurulumu ve işletilmesi, özellikle başlangıçta yüksek maliyetlere neden olabilir.
  7. Rekabet ve Piyasa Baskıları: RTP sistemleri, geleneksel ödeme yöntemleriyle rekabet edebilmek için sürekli olarak yenilikçi olmak zorundadır. Bu, sürekli teknolojik yatırım ve adaptasyonu gerektirir.
  8. Müşteri Eğitimi: Müşterilerin yeni ödeme yöntemleri ve teknolojileri nasıl kullanacaklarını öğrenmeleri gerekebilir, bu da eğitim ve bilgilendirme kampanyalarının maliyetine yol açar.
  9. Geri Alınamazlık: RTP işlemleri geri alınamazdır, bu da yanlışlıkla veya hatalı bir şekilde yapılan ödemelerin düzeltilmesini zorlaştırabilir.

Bu zorluklar, RTP sistemlerinin tam potansiyeline ulaşmasını engelleyebilir, bu nedenle sektör oyuncularının bu zorlukları ele almak için stratejik adımlar atması kritik bir öneme sahiptir.

 

Güvenlik Endişeleri:

Gerçek zamanlı ödemeler (RTP) nedeniyle güvenlik endişelerinin oluşmasının birkaç nedeni vardır:

  1. İşlem Hızı: Geleneksel bankacılık işlemlerinde, genellikle işlemlerin kontrol edilmesi ve doğrulanması için bir gecikme vardır. Ancak RTP’de, işlemler anında gerçekleşir. Bu, bankaların veya ödeme sağlayıcılarının dolandırıcılık eylemlerini tespit etmeleri ve önlemeye çalışmaları için pencerenin çok dar olduğu anlamına gelir.
  2. Geri Alınamazlık: RTP işlemleri geri alınamaz, bu da dolandırıcının hedef aldığı bir birey veya kuruluştan yanlışlıkla yapılan bir transferin hızla ve geri alınamaz bir şekilde gerçekleşmesine neden olabilir.
  3. Sosyal Mühendislik Saldırıları: Dolandırıcılar, bireylerin veya kuruluşların bilgilerini elde etmek için sosyal mühendislik taktiklerini kullanabilir. Bu bilgilerle, dolandırıcılar gerçek zamanlı olarak hedeflerinin hesaplarından para transferi yapabilirler.
  4. Teknolojik Açıklar: RTP sistemleri, siber saldırganlar için cazip hedefler olabilir. Sistemin bir açığından yararlanan saldırganlar, büyük miktarda fonun hızla transfer edilmesine neden olabilir.
  5. Yetkisiz Erişim: Kullanıcı kimlik bilgilerinin sızdırılması veya çalınması durumunda, yetkisiz kişiler RTP özelliklerini kullanarak anında para transferi yapabilir.
  6. Bilgi Sızıntıları: RTP işlemlerinin detayları, ödeme alıcısı ve göndereni hakkında hassas bilgileri içerebilir. Bu bilgilerin yanlış ellere geçmesi, dolandırıcılık ve kimlik hırsızlığı riskini artırabilir.

Bu tür endişeler, RTP sistemlerinin genel güvenilirliği ve kabulü üzerinde ciddi bir etkiye sahip olabilir. Bu nedenle, ödeme sağlayıcıları ve bankalar, kullanıcıların güvenliğini ve gizliliğini korumak için sürekli olarak güvenlik protokollerini ve teknolojilerini güncellemektedir.

 

RTP’nin Global Evrimi ve Bazı Yöntemler

Gerçek zamanlı ödemelerin (Real-Time Payments – RTP) global evrimi oldukça ilginçtir ve dünya genelinde finansal hizmetlerin hızla nasıl değiştiğini göstermektedir
RTP, 2000’lerin başından itibaren global olarak popülerlik kazandı. İlk olarak Avrupa’da başlayan bu trend, Asya ve Amerika’ya hızla yayıldı. Özellikle mobil bankacılığın ve dijital ödeme sistemlerinin yaygınlaşması, RTP’nin globalde hızla benimsenmesine katkıda bulundu.

RTP sistemlerinin kökleri, müşteri taleplerinin ve teknolojik gelişmelerin, bankacılık işlemlerinin hızlanması ihtiyacını ortaya çıkarmasıyla başlar.
Öncü ülkeler bu alanda erken adımlar atmıştır. Örneğin, Meksika’nın SPEI’si ve İngiltere’nin Faster Payments servisi gibi sistemler 2000’lerin başlarında piyasaya sürüldü.

Hindistan’da UPI (Unified Payments Interface) ve Çin’de Alipay ve WeChat Pay gibi platformlar, milyonlarca kullanıcıya gerçek zamanlı ödeme hizmetleri sunarak büyük başarı elde etti.
Ayrıca Hindistan Immediate Payment Service (IMPS): ile Hindistan’da 2010’da başlatılan bu sistem, gerçek zamanlı bankacılık işlemleri sunmaktadır. IMPS, UPI (Unified Payments Interface) gibi sistemlerle birlikte Hindistan’da dijital ödemelerin büyümesinde kritik bir role sahip olmuştur.

  • ABD – RTP Network: Amerika Birleşik Devletleri’nde, The Clearing House tarafından 2017’de faaliyete geçirilen bu sistem, gerçek zamanlı ödemeleri desteklemektedir.
  • Faster Payments: İngiltere, RTP’nin öncülerinden biridir. 2008’de faaliyete geçen Faster Payments, İngiliz bankaları arasında gerçek zamanlı ödemeleri mümkün kılmaktadır.
  • Avustralya – New Payments Platform (NPP): 2018’de başlatılan NPP, bireylerin ve işletmelerin gerçek zamanlı, 24/7 para transferi yapabilmelerini sağlamaktadır.
  • İsveç – Swish: 2012’de başlatılan Swish, gerçek zamanlı mobil ödemeler için kullanılan bir sistemdir. Swish, İsveç’teki büyük bankalar tarafından ortaklaşa geliştirilmiştir ve şu anda ülkede milyonlarca kullanıcıya sahiptir.
  • Danimarka – MobilePay: 2013’te başlatılan MobilePay, Danimarka’da bireyler arasında gerçek zamanlı ödemeler için popüler bir uygulamadır.
  • Hollanda – iDEAL: Bu sistem, Hollandalı tüketicilere online satın almalarını bankaları aracılığıyla gerçek zamanlı olarak yapma olanağı sunar.
  • Polonya – Express Elixir: Polonya’nın gerçek zamanlı ödeme sistemidir. Sistem, birkaç saniye içinde ödemelerin tamamlanmasını sağlar.
  • Birleşik Krallık – Bacs ve CHAPS: Daha önce de belirttiğim Faster Payments’ın yanı sıra, BK’da Bacs (özellikle otomatik ödemeler için) ve CHAPS (yüksek değerli işlem ödemeleri için) gibi diğer ödeme sistemleri de mevcuttur. Ancak CHAPS gerçek zamanlı bir sistem olarak kabul edilirken, Bacs birkaç gün sürebilir.
  • SEPA (Single Euro Payments Area) Instant Credit Transfer (SCT Inst): Avro Bölgesi’nde gerçek zamanlı ödemeleri destekleyen bir inisiyatiftir. SEPA içindeki bankalar arasında saniyeler içinde ödeme yapma olanağı sunar. Ayrıca Almanya, SEPA Instant Credit Transfer’in üyesidir. Bu, Alman bankalarının da bu sistemi kullanarak Avro Bölgesi içinde saniyeler içerisinde ödeme transferi gerçekleştirebilmelerini sağlar.Giropay: Almanya’da online bankacılık üzerinden doğrudan ödeme yapma olanağı sunan bir e-ödeme sistemidir. giropay, gerçek zamanlı ödeme vaadiyle çalışmasa da, kullanıcılara neredeyse anında bir ödeme onayı sağlar. Sparkassen ve diğer bazı bankalar: Almanya’daki bazı bankalar kendi gerçek zamanlı ödeme çözümlerini müşterilerine sunmaktadır. Özellikle Sparkassen gibi büyük bankalar, müşterilerine hızlı transfer hizmetleri sunarlar.
  • Sofort: Sofort, online alışverişlerde kullanılan doğrudan ödeme yöntemidir. Ödeme yaparken, müşteri banka hesap bilgilerini girerek anında bir banka transferi gerçekleştirir. Bu yöntem, Almanya başta olmak üzere Avusturya, İsviçre, Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere, İtalya ve İspanya gibi ülkelerde de kullanılmaktadır.
  • Brezilya – PIX: Brezilya Merkez Bankası tarafından 2020’de lanse edilen PIX, ülke genelinde gerçek zamanlı ödeme yapma olanağını sunmaktadır.
  • Singapur – FAST (Fast And Secure Transfers): 2014’te başlatılan FAST, Singapur’daki bankalar arasında anında para transferine olanak tanımaktadır.
  • Nijerya – NIBSS Instant Payment (NIP): NIP, Nijerya’da gerçek zamanlı ödeme hizmetleri sunmaktadır. Sistem, ülkedeki bankalar arasında hızlı transferlerin yapılmasını mümkün kılar.

Bu örnekler, RTP’nin dünya genelinde nasıl bir yaygınlık kazandığını gösteriyor. Birçok ülke, dijitalleşen ekonomiye uyum sağlamak ve vatandaşlarına daha hızlı, güvenilir ödeme hizmetleri sunmak için bu tür sistemlere yatırım yapmaktadır.

Farklı ülkelerdeki RTP sistemlerinin birbiriyle entegrasyonu ve birleştirilmesi için çeşitli girişimlerde bulunuldu. Geleneksel bankacılık işlemlerinin aksine, gerçek zamanlı ödemelerin avantajları hem tüketiciler hem de işletmeler tarafından hızla benimseniyor. Farklı ülkelerdeki RTP sağlayıcıları arasında işbirliği ve ortaklık girişimleri, küresel ticareti daha hızlı ve verimli hale getirmesine katkı sağlıyor.
Blockchain gibi teknolojilerin gerçek zamanlı ödemelerle entegrasyonu, ödeme sistemlerinin geleceğini şekillendiriyor.
Kısacası, gerçek zamanlı ödemeler, küresel olarak finansal hizmetler sektöründe devrim yaratmaktadır. Teknolojinin hızla ilerlemesi ve tüketici taleplerinin değişmesiyle bu trendin devam etmesi bekleniyor.

 

RTP ve Fintech Sektörü

Fintech şirketleri, RTP’nin yükselişinde büyük bir rol oynuyor. Bu şirketler, inovasyonla sektöre yön veriyor ve RTP’nin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlıyor.
Gerçek Zamanlı Ödemeler (RTP), finansal teknolojinin (fintech) evriminde çığır açan bir yeniliktir. Geleneksel bankacılık yapılarına meydan okuyarak, bireylerin ve işletmelerin paralarını anında ve kesintisiz bir şekilde transfer etmelerini sağlar. Bu, finansal işlemlerde esnekliği ve erişilebilirliği artırarak dünya genelinde ekonomik katılımı destekler. Fintech sektörü, RTP’nin sunduğu bu avantajları benimseyerek, kullanıcı deneyimini zenginleştirmekte, operasyonel verimliliği artırmakta ve geniş bir demografikle daha kişiselleştirilmiş finansal hizmetler sunmaktadır. Özellikle dijital ödeme platformları, e-cüzdan uygulamaları ve P2P transfer hizmetleri, RTP’nin potansiyelini maksimize ederek, finansal hizmetlerin geleceğini yeniden şekillendirmektedir. Bu entegrasyon, fintech’in, özellikle de RTP’nin, modern ekonomiye olan katkısının sadece başlangıçta olduğunun bir göstergesidir.

 

Türkiye’de RTP’nin Durumu

Türkiye, finansal teknoloji alanında gösterdiği hızlı ilerlemelerle dikkat çekerken, Gerçek Zamanlı Ödemeler (RTP) konusunda da önemli adımlar atmıştır. Türkiye’deki bankacılık sektörü, dijitalleşmeye ve inovasyona büyük önem vermektedir ve bu da RTP sistemlerinin entegrasyonunu kolaylaştırmaktadır. Son yıllarda, Türkiye’de birçok banka ve finansal kuruluş, müşterilerine anında para transferi hizmetleri sunmak için kendi iç sistemlerini geliştirmiş ve modernize etmiştir. Özellikle mobil bankacılık uygulamaları aracılığıyla yapılan anında para transferleri, kullanıcılara büyük kolaylık sağlamaktadır. RTP’nin Türkiye’deki büyümesi, finansal hizmetlerin daha şeffaf, erişilebilir ve etkili bir şekilde sunulmasına olanak tanıyarak, ülkenin finansal altyapısının daha da güçlenmesine katkıda bulunmaktadır. Son zamanlardaki gelişmeler ve özellikle FAST ve Açık Bankacılık geliştirmeleri ile sunulan Para Transfer yöntemlerinin sunmuş olduğu esneklik, Real Time Payment yöntemlerine geçişi kolaylaştıracak ve global RTP’lerle kolay işbirliği yapabilmemize olanak sağlayacak diye düşünüyorum.