Gelişmiş Ülkeler Kuantum Teknolojisine Nasıl Bakıyor? Bölüm-2

Ekonomist & Araştırmacı Barış Yalın Uzunlu, Fintechtime Ekim sayısı için yazdı “Gelişmiş Ülkeler Kuantum Teknolojisine Nasıl Bakıyor? Bölüm-2”.

Bir önceki yazımda Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Avustralya, Güney Kore ve Danimarka’da kuantum teknolojilerine yapılan yatırımları ve bu alana ülkelerin bakış açılarını özetlemeye çalıştım. Yazı dizimin ikinci kısmında diğer gelişmiş ülkeleri ele alıyorum.

Gelişmiş Ülkeler Kuantum Teknolojisine Nasıl Bakıyor? -2

Bir önceki yazımda Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Avustralya, Güney Kore ve Danimarka’da kuantum teknolojilerine yapılan yatırımları ve bu alana ülkelerin bakış açılarını özetlemeye çalıştım. Yazı dizimin ikinci kısmı olan bu bölümde ise sırasıyla İngiltere, Almanya, İspanya, Kanada ve Finlandiya’yı ele alıyorum.

İngiltere

2018 yılında İngiltere’nin Ulusal Kuantum Hesaplama Merkezi‘nin kurulması kararlaştırıldı. 2023 yılında tamamlanması beklenen merkeze Birleşik Krallık Araştırma ve İnovasyon Ajansı (UKRI) tarafından ilk 5 yıl için toplam 93 milyon sterlinlik bir bütçe ayrıldı.
Merkezin ilk 5 yıl için temel amacı 1,000’e kadar hata toleransı zayıf kübitten oluşan, İngiltere’nin ilk orta ölçekli kuantum bilgisayarını geliştirmek. Aynı zamanda merkez gerek yazılım gerekse donanım anlamında uzmanlaşmış kişilere güvenli ve doğrudan erişim sağlamayı ve İngiltere merkezli güçlü bir kuantum bilişim tedarik zincirinin oluşumunu teşvik ederken evrensel bir hata toleransı yüksek kuantum bilgisayar geliştirmeye yönelik çabaları da desteklemeyi hedefliyor.
2023 yılında oldukça kapsamlı olan Ulusal Kuantum Stratejisi’ni yayınladı. Bu strateji 4 temel hedeften oluşuyor:
Kuantum teknolojileri alanında dünya çapında bir araştırma-geliştirme ve yetenekli iş gücü merkezi olmak
İş dünyasını desteklemek, Birleşik Krallık’ı kuantum girişimleri için cazip bir merkez ve küresel tedarik zincirinin ayrılmaz bir parçası haline getirmenin yanı sıra yatırımcılar ve yetenekli iş gücü için tercih edilen bir yer haline getirmek
Ekonomi, toplum ve ulusal güvenlik için faydalar sağlamak üzere Birleşik Krallık’ta kuantum teknolojilerinin benimsenmesini teşvik etmek
İnovasyonu ve kuantum teknolojilerinin etik kullanımını destekleyen ve Birleşik Krallık’ın yetenekli iş gücü potansiyelini ve ulusal güvenliğini koruyan ulusal ve uluslararası bir düzenleyici çerçeve oluşturmak
Günümüze kadar İngiltere’nin bu alanda yapılan yatırım 1 milyar sterlinin üzerinde. Ayrılan bütçe konusunda ise İngiltere Çin (yaklaşık 15 milyar dolar) ve Almanya’nın (2.6 milyar avro) ardından üçüncü sırada geliyor.
Ülkede bu alanda yüksek lisans eğitimi veren 3 kurum bulunuyor. Bu alanda faaliyet gösteren girişimlerin sayısı ise 2022 itibariyle 22.

Almanya

2018 yılında Almanya Federal Hükümeti tarafından kuantum teknolojilerinin geliştirilmesini ve desteklenmesini ele alan bir çerçeve program yayınlandı. Programın uygulanmasına ayrılan bütçe 650 milyon €.
Programın temel hedeflerini özetlemek gerekirse;
Almanya’nın kuantum fiziği araştırmalarındaki uluslararası konumunu güçlendirmek ve kuantum teknolojilerinin kullanıldığı uygulamalara giden yolu açmak.
Yeni ekonomik fırsatlara ve pazarlara hazırlanmak için ön koşulları sağlamak.
Ülkenin kuantum teknolojilerinin endüstriyel kullanımında öncü bir rol üstlenebilmesi adına sağlam bir temel oluşturmak.
Almanya ve Avrupa’nın bu önemli gelecek alanında güvenliğini ve özerkliğini sağlamak için uluslararası işbirlikleri oluşturmak.
Almanya halkını bu yepyeni teknoloji hakkında bilgilendirmek.
Avrupa Birliği’nin 2028 yılına kadar kuantum teknolojilerine 1 milyar €’luk yatırım planlarına ek olarak Alman hükümeti 2020 yılında 2 milyar €’luk bir bütçe daha açıkladı. Bu da Almanya’yı bu alanda Çin’den sonra en fazla yatırım yapan ülke yapıyor.
IBM’in Amerika dışında bir kuantum bilgisayarının bulunduğu tek ülke Almanya. Quantum System One isimli bu bilgisayar günümüzde Avrupa sınırları içerisindeki en kuvvetli kuantum bilgisayarı konumunda.
McKinsey’in Quantum Technology Monitor isimli raporuna göre 2022 yılı itibariyle Almanya’da kuantum teknolojilerine odaklanan 6 yüksek lisans programı bulunuyor. Almanya bu alanda Avrupa Birliği’nde lider konumunda ve dünyada ABD’den sonra ikinci sırada geliyor.
Eğitime yapılan yatırım meyvesini her anlamda veriyor. Akademik makalelerin etki derecesini ölçen göstergelerden biri olan h-endeksine göre bu programlardan mezun olan bilim insanlarının yayınladığı makalelerin ortalama h-endeksi 4.2 ve Almanya bu alanda da Avrupa Birliği içerisinde ilk sırada.
Yine aynı rapora göre 2022 yılı itibariyle Almanya’da kuantum teknolojileri alanında faaliyet gösteren 12 girişim mevcut. Karşılaştırma yapmak gerekirse, bu sayı ABD’de 72 iken Türkiye’de yalnızca 1.

İspanya

İspanya da kuantum teknolojisine oldukça önem veren ülkelerden bir diğeri. 2020 yılında yayınlanan Yapay Zekâ için Ulusal Strateji belgesinin bir bölümü olarak Quantum Spain isimli program hayata geçirildi.
2022-2025 yılları arasında uygulanacak olan bu programın ana amacı yapay zekâ ile entegre olacak şekilde ulusal bir kuantum bilişim ekosistemi oluşturmak.
Program dört temel unsurdan oluşuyor. Bunlar:
Ülkenin ilk kuantum bilgisayarının geliştirilmesi
Gerçek hayat problemlerine uygulanabilen faydalı kuantum algoritmalarının geliştirilmesi.
Endüstrinin ve kamu sektörünün yeni kuantum algoritmalarını deneyebilmeleri için bulutta bir uzaktan erişim sisteminin oluşturulması.
Potansiyel kuantum hesaplama kullanıcılarının yeteneklerini geliştirmek ve İspanyol Süper Hesaplama Ağı (RES) unsurlarının (toplamda 14 merkez) tümünün bu teknolojilerin gelecekteki kullanıcılara hizmet verebilmesi için bir eğitim programı oluşturulması.
Program çerçevesinde ilk aşamada 22 milyon avroluk bir bütçe ayrıldı. Toplamda ise bu tutarın 60 milyon avroya çıkarılması planlanıyor.
Diğer ülkelere göre daha mütevazı bir bütçe ayrılmasına rağmen bu alanda eğitime oldukça önem veriliyor. 2022 yılı itibariyle ülkede kuantum teknolojileri alanında yüksek lisans programı sunan 5 üniversite bulunuyor.
2022 yılı itibariyle Multiverse Computing, Qilimanjaro Quantum Tech ve aQuantum gibi kuantum teknolojisi alanında faaliyet gösteren toplam 8 girişime ev sahipliği yapıyor.

Kanada

Kanada, bu alanda en önde gelen ülkeler arasında. 2022 yılında Ulusal Kuantum Stratejisi’ni yayınladı.
Ulusal Kuantum Stratejisi 3 temel alana odaklanıyor. Bunlar:
Araştırma – Yeni çözümler ve yeni inovasyonlar gerçekleştirmek için temel ve uygulamalı araştırmaların desteklenmesi.
Yetenek – Kuantum sektörünü inşa etmek için Kanada içinden ve dünyanın dört bir yanından kritik yetenekleri geliştirmek, çekmek ve elde tutmak.
Ticarileştirme – Araştırmaların Kanadalılara, endüstrilerimize ve dünyaya fayda sağlayabilecek ölçeklenebilir, ticari ürün ve hizmetlere dönüştürülmesi.
2012-2022 yılları arasında kuantum teknolojisine 1 milyar dolardan fazla yatırım yapıldı.
2011 yılında Kanadalı bir kuantum girişimi olan D-Wave, Rainier (diğer adıyla D-Wave One) isimli ticari anlamda kullanılabilir ilk kuantum bilgisayarını geliştirdi. 128 kübitlik bu sistem kuantum tünelleme metodu ile özellikle optimizasyon problemlerinin çözümünde etkili. Fiyatı ise yaklaşık olarak 10 milyon USD.

Finlandiya

Finlandiya’nın henüz ulusal bir kuantum stratejisi bulunmamakla birlikte 2022 yılında bu alanda çalışan akademisyen, mühendis ve stratejistlerin oluşturduğu çalışma grubu tarafından Finnish Quantum Agenda başlıklı yol gösterici ve tavsiye niteliğinde bir rehber yayınlandı.
Bu rehbere göre atılması gereken 5 temel adım belirlendi. Bu adımlar şu şekilde:
Eşgüdümlü bir araştırma ve inovasyon finansman programı hazırlanması
Araştırma ve yenilikçilik altyapıları için uzun vadeli bir program ve yol haritası hazırlanması
Finlandiya kuantum teknolojisi ekosisteminin hedeflenen gelişiminin sağlanması
Kuantum teknolojileri alanında eğitimin artırılması ve eğitim olanaklarının geliştirilmesi
Ulusal ve uluslararası işbirliğine destek verilmesi.
Hedefler arasında 2024 yılına kadar 50 kübitlik bir kuantum bilgisayarının geliştirilmesi mevcut.
Bu amaçla, VTT Technical Research Centre of Finland ve IQM aracılığıyla yaklaşık 21 milyon avroluk bir hükümet desteği ayrıldı.
Finlandiya, özellikle kuantum sistemlerinin olmazsa olmazı olan soğutma sistemleri konusunda dünyada en önde gelen ülkelerden biri.
2021 yılında VTT ve IQM tarafından geliştirilen ve Finlandiya’nın ilk kuantum bilgisayarı olan 5 kübitlik “HELMI” tanıtıldı.
2022 yılında LUMI süper bilgisayarı HELMI’ye entegre edildi. Bu sayede LUMI dünyanın en güçlü kuantum destekli süper bilgisayar altyapısı haline geldi.

Yazı dizimin son bölümünde Çin, Hindistan, Japonya ve Rusya’yı ele alacağım. Henüz bu alanda ciddi bir yatırımı olmayan ve var olan girişimlerin oldukça cılız kaldığı Türkiye’ye ise özel bir bölüm ayıracağım.